Leon Kruczkowski urodził się w Krakowie 28 czerwca 1900 roku w rodzinie rzemieślniczej. Ukończył studia z zakresu technologii chemii w Wyższej Szkole Przemysłowej, po czym podjął pracę w przemyśle naftowym i cementowym w Zagłębiu Dąbrowskim. W 1927 roku został wykładowcą przedmiotów technicznych w szkolnictwie zawodowym. Debiutował jako poeta w 1919 roku, publikując wiersze na łamach czasopisma „Maski”. W 1928 roku wydał tom wierszy „Młoty nad światem”. W latach 1929-1930 współpracował z redakcją czasopisma „Europa”, będąc jednocześnie działaczem oświatowym i kulturalnym w organizacjach robotniczych. W 1932 roku ukazała się jego powieść „Kordian i cham”, oparta na materiale pamiętnikarskim Kazimierza Deczyńskiego, syna chłopskiego, nauczyciela i oficera w powstaniu listopadowym. Dzieło Kruczkowskiego wywołało liczne dyskusje, stawiało bowiem zagadnienie „dwóch ojczyzn” – wyzyskiwaczy i wyzyskiwanych, doczekało się wystawienia w formie dramatycznej przez członków Koła Młodzieży Wiejskiej „Wici” w Markowej, a później dostało się na scenę zawodową w Warszawie. Jeden z recenzentów powieści, wybitny krytyk Karol Irzykowski przewidywał słusznie, iż „Kordian i cham” będzie roztrząsany na seminariach uniwersyteckich w przyszłej, komunistycznej Polsce. Powieść została przełożona na język rosyjski i wydana w Moskwie. Cieszyła się dużym sukcesem. Tak dużym, że od tego momentu Kruczkowski poświęcił się wyłącznie pracy literackiej. Jego drugą z kolei powieścią były wydane w 1935 roku „Pawie pióra”, również oparte na materiale dokumentalnym i pamiętnikarskim. Powieść obrazowała położenie chłopa w przededniu pierwszej wojny światowej, wywołała również dyskusje, chociaż nie tak gorące, jak „Kordian i cham”. Trzecim utworem powieściowym, który ukazał się w 1937 roku, były „Sidła”, dotyczące problemu położenia inteligencji w latach wielkiego kryzysu i po nim oraz jej stosunku do prądów społecznych. Kruczkowski nie tylko jako prozaik walczył o swoje przekonania, ale próbował z powodzeniem swych sił w publicystyce, czego dowodem są jego dwie książki: „Dlaczego jestem socjalistą” (1938), oraz „W klimacie dyktatury” (1938). W tym też roku wyjechał na kilka miesięcy do Belgii, ażeby zdobyć materiał z życia polskiej emigracji, głównie górników. Obok prozy i publicystyki pociągał Kruczkowskiego dramat. W 1935 roku wystawiono w Warszawie jego satyryczne widowisko sceniczne w 7 odsłonach z prologiem, noszące tytuł „Bohater naszych czasów”. Jednocześnie również w Warszawie ukazała się przeróbka sceniczna „Kordiana i chama”. Wraz z poetą Lechem Piwowarem przygotował osiem obrazów scenicznych „Proletariat”, których fragmenty były publikowane na łamach „Robotnika”. W 1938 roku ukończył pisanie sztuki w 5 odsłonach z prologiem, przeznaczonej do wystawienia w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, ale przeszkodziła temu wojna. Sztuka nosiła tytuł „Przygoda z Vaterlandem”. We wrześniu 1939 roku Kruczkowski został zmobilizowany jako oficer rezerwy i po trzech tygodniach dostał się do niewoli hitlerowskiej. Pięć lat spędził za drutami Oflagów, zajmując się działalnością kulturalną i prowadząc Teatr Symboli. Po wyzwoleniu w styczniu 1945 roku wrócił do Krakowa, niebawem przenosząc się do Warszawy. Był założycielem i współredaktorem miesięcznika „Twórczość”, w latach 1945-1948 wiceministrem Kultury i Sztuki, posłem do Krajowej Rady Narodowej i na Sejm. W 1948 roku teatry polskie wystawiły jego sztukę współczesną „Odwety”, zaś w 1949 roku z prapremierą „Niemców” wystąpił Teatr Współczesny w Warszawie. Poruszył w niej Kruczkowski zagadnienie faszyzmu niemieckiego, ukazując różne postaci Niemców i ich stosunek do hitleryzmu. Jeden z czołowych bohaterów sztuki, prof. Sonnenbruck, stał się symbolem postawy „dobrego człowieka”, nie rozumiejącego w istocie rzeczywistości politycznej. Sztuka zyskała rozgłos i znaczenie nie tylko w kraju. Była tłumaczona na wiele języków i wystawiana poza Polską. Przyniosła też jej autorowi nagrodę państwową I stopnia w 1950 roku. Kruczkowski współdziałał przy rekonstrukcji dramatu w 4 aktach Stefana Żeromskiego „Grzech”, opracowując jego kształt sceniczny i dopisując brakujące sceny. Dramat został wystawiony w 1951 roku. W 1954 roku w Warszawie odbyła się prapremiera sztuki w 6 odsłonach „Juliusz i Ethel”, związanej z małżeństwem Rosenbergów, którzy w Stanach Zjednoczonych zostali skazani na śmierć na podstawie sfałszowanych dowodów przestępstwa politycznego. Z kolei w 1955 roku również w Warszawie odbyła się prapremiera „zdarzenia wiejskiego” w 3 aktach – „Odwiedziny”. Kruczkowski oprócz działalności pisarskiej brał czynny udział w polskim i światowym ruchu obrońców pokoju, wielokrotnie wyjeżdżał za granicę, m. in. do Stanów Zjednoczonych zaraz po wojnie z gen. Karolem Swierczewskim, był prezesem Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich w latach 1949-1956, przewodniczącym sejmowej Komisji Oświaty, Nauki i Kultury w latach 1952-1956. W 1953 roku otrzymał za swą działalność międzynarodową nagrodę „Za utrwalanie pokoju między narodami”. W latach następnych był członkiem Rady Państwa oraz członkiem Światowej Rady Pokoju. Oprócz wielu dramatów, jakie wówczas napisał, zabierał wielokrotnie głos jako publicysta i jego artykuły, eseje i wrażenia z podróży ukazały się w trzech tomach – „Spotkania i konfrontacje” (1950), „Prawo do kultury” (1952), oraz „Wśród swoich i obcych” (1954). Wydarzeniami literackimi stały się dwie jego następne sztuki: „Pierwszy dzień wolności”, wystawiony w 1959 roku i później zekranizowany, oraz „Śmierć gubernatora” (1960). Pierwsza z nich, oparta na przeżyciach po wyzwoleniu z Oflagu, podejmowała tak istotny problem wolności człowieka i jego stosunku do społeczeństwa, kreśląc przejmującą historię młodego oficera polskiego, Jana, i jego przeciwniczki ideowej, Niemki Ingi. Druga dotyczyła problemu władzy, jej zakresu i odpowiedzialności za czyny. Obydwie spotkały się z żywym zainteresowaniem i stanowiły przedmiot dyskusji. Również dyskusję wywołało ogłoszone w 1957 roku opowiadanie „Piekło ludzi uczciwych”, będące ukazaniem i obroną postawy pisarza, zarazem i działacza politycznego, od lat wiernego swym przekonaniom. Kruczkowski zmarł 1 sierpnia 1962 roku w Warszawie, zostawił po sobie wiele fragmentów nie ukończonej prozy i zarys dramatu „Święty”.
Bibliografia
Powieści
– Kordian i cham (1932)
– Pawie pióra (1935)
– Sidła (1937)
Zbiory opowiadań
– Szkice z piekła uczciwych (1963)
Zbiory poetyckie
– Młoty nad światem (1928, debiut literacki)
Dramaty
– Kordian i cham (1935, adaptacja powieści)
– Bohater naszych czasów (1935)
– Przygoda z Vaterlandem (1938)
– Odwety (1948)
– Niemcy (1949), pierwotny tytuł: Niemcy są ludźmi
– Juliusz i Ethel (1954)
– Odwiedziny (1955)
– Pierwszy dzień wolności (1959)
– Śmierć gubernatora (1961)
– Rodzina Sonnenbrucków (scenariusz filmowy)
Eseistyka
– Człowiek i powszedniość (1936)
– Dlaczego jestem socjalistą (1938)
– W klimacie dyktatury (1938)
– Spotkania i konfrontacje
– Prawo do kultury